Piractwo i rozbój na morzu – aspekty prawne

Piractwo i rozbój na morzu to rosnące zagrożenia dla żeglugi i bezpieczeństwa załóg. Ostatnie incydenty, szczególnie u wybrzeży Afryki Zachodniej, przypomniały uczestnikom globalnej żeglugi oraz opinii publicznej o skali przemocy i okrucieństwa, jakie towarzyszą tego rodzaju aktom, a także uwydatniły potrzebę stosowania norm prawa międzynarodowego i procedur ochronnych.

Piractwo i rozboje na morzu poza obszarami wysokiego ryzyka

Większość ataków występuje w Zatoce Gwinejskiej, wodach Azji Południowo-Wschodniej i zachodniej części Oceanu Indyjskiego, jednak akty piractwa i rozboju morskiego nie ograniczają się wyłącznie do regionów klasyfikowanych jako obszary „wysokiego ryzyka”. Dane statystyczne potwierdzają, że do incydentów dochodzi również w portach Ameryki Południowej i Środkowej oraz na wodach Karaibów, a także wobec jednostek wsparcia operujących w południowej części Zatoki Meksykańskiej. W związku z tym, przed wejściem na akwen zagrożony piractwem, konieczne jest dokonanie przeglądu planu ochrony statku, aktualizacja procedur, ocena ryzyka podróży, przeszkolenie załogi oraz przygotowanie planów awaryjnej łączności i ich przetestowanie.

W ostatnich dekadach wiele międzynarodowych organizacji i firm ubezpieczeniowych opracowało kompleksowe wytyczne oraz zasoby informacyjne, które wspierają armatorów, kapitanów i załogi w przygotowaniach do działania w warunkach zwiększonego zagrożenia. Szczególne znaczenie ma działalność IMO, która od lat 80. zajmuje się tematyką piractwa morskiego, publikując raporty w ramach modułu Piractwo i Rozbój Zbrojny w Globalnym Zintegrowanym Systemie Informacji Wysyłkowej (GISIS). Wytyczne, takie jak MSC.1/Circ.1334 i MSC.1/Circ.1405/Rev.2, dotyczące m.in. wykorzystania uzbrojonego personelu ochrony na pokładzie, stały się podstawą działań prewencyjnych.

Jeden z lepszych przewodników można znaleźć na stronie internetowej Maritime Global Security, która jest wspierana przez liczne stowarzyszenia przemysłu żeglugowego, w tym Międzynarodową Grupę Klubów P&I (IG). Witryna ta służy jako punkt kompleksowej obsługi bezpieczeństwa morskiego. Zawiera odesłania do szerokiego zakresu zaleceń opracowanych przez przemysł, a także do zasobów o charakterze operacyjnym i wojskowym. Definicję „piractwa” można znaleźć w art. 101 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS), a definicję „rozboju z użyciem broni” określa rezolucja IMO A.1025 (26).

Działania prewencyjne na wodach zagrożonych piractwem

Podstawowe działania zalecane przed wejściem na zagrożone wody koncentrują się wokół czterech kluczowych obszarów: rozpoznania zagrożenia, oceny ryzyka, przygotowania załogi oraz właściwego raportowania incydentów. W pierwszej kolejności należy zebrać możliwie najpełniejsze informacje o bieżącej sytuacji w regionie, korzystając z danych publikowanych przez IMO, IMB PRC oraz lokalne źródła operacyjne. Monitoring zagrożeń oraz konsultacje z agencjami wywiadu morskiego mogą znacząco poprawić skuteczność działań prewencyjnych. Następnie należy przeprowadzić aktualizację planu ochrony statku, przyjąć odpowiednie środki bezpieczeństwa zgodne z wytycznymi branżowymi oraz zadbać o ciągłą obserwację, która pozostaje najskuteczniejszym narzędziem wczesnego ostrzegania.

Przygotowanie załogi do działania w warunkach zagrożenia obejmuje nie tylko informowanie o przyjętych procedurach, ale przede wszystkim organizowanie realistycznych ćwiczeń i scenariuszy reagowania. Wreszcie, w razie wystąpienia podejrzanych sytuacji lub ataku, niezbędne jest niezwłoczne zgłoszenie zdarzenia do odpowiednich centrów raportowania – zarówno w kraju bandery, jak i w regionie, w którym operuje jednostka. W przypadku tranzytu przez obszary objęte systemem VRA (Voluntary Reporting Area), wymagane jest uprzednie zgłoszenie oraz codzienne raportowanie pozycji statku.

Ubezpieczenia i prywatna ochrona w obliczu zagrożenia piractwem

Międzynarodowa grupa klubów P&I opracowała dokument „Piracy – FAQs”, który zawiera ogólne wyjaśnienia i wskazówki dotyczące szeregu kwestii dotyczących zagadnień ochrony ubezpieczeniowej wynikających z incydentów związanych z piractwem. Zawiera przegląd zakresu ochrony zapewnianej przez P&I, H&M i ubezpieczenie od ryzyka wojennego, omawia pytania związane z zaangażowaniem prywatnych ochroniarzy morskich i wiele innych istotnych kwestii związanych z czarterem.

Nawiązując do prywatnej ochrony na statku, należy wskazać, że decyzja o zaangażowaniu na pokładzie statków uzbrojonego personelu ochrony (PCASP) jest decyzją operacyjną armatorów. W większości oferowanych polis ubezpieczeniowych na rynku nie ma ograniczeń ani zakazu ubezpieczenia w związku z zaangażowaniem lub użyciem PCASP.

Trzeba mieć jednak na uwadze, że umieszczenie PCASP na statku powinno być rozważone dopiero po dokładnej ocenie ryzyka i nie powinno zastępować, a jedynie uzupełniać prowadzoną ochronę statku. BIMCO opracowało umowę GUARDCON dotyczącą usług prywatnych ochroniarzy na pokładzie statków, która od samego początku zapewniała pewność umowną armatorom i prywatnym firmom ochrony morskiej. Nadal służy jako umowa wzorcowa dla armatorów i klubów IG dlatego zalecanym jest korzystanie z BIMCO GUARDCON, a w razie potrzeby także uprzedni kontakt z właściwym doradcą.

Autor: Marek Czernis

• Wzrost zagrożenia piractwem morskim w Zatoce Gwinejskiej
• Piractwo w Zatoce Gwinejskiej. Dania wysyła fregatę
• Piractwo morskie: atak na drobnicowiec Basilisk