Interesy morskie Polski [część 2]

W obecnym stuleciu istotą bezpieczeństwa i interesów morskich Polski jest i będzie zapewnienie ciągłości wymiany handlowej drogą morską, a w czasie konfliktu lub kryzysu ochrona kluczowych dla przetrwania strategicznych transportów surowców i wsparcia militarnego.

Obszary działań Sił Morskich RP

Interesy morskie Polski zlokalizowane są na całym światowym obszarze morskim. Tak jak w przypadku większości państw, warunki ich realizacji chronione są w układzie narodowym, sojuszniczym lub koalicyjnym. SM RP są składowymi regionalnego (bałtyckiego), europejskiego i światowego systemu bezpieczeństwa na morzu.

Akweny o żywotnym znaczeniu dla Polski

Akweny o  żywotnym znaczeniu dla państwa to obszary morskie (oceaniczne) wraz z przyległymi wybrzeżami, na których utrzymanie pokoju, obowiązującego porządku prawnego i wysokich norm ochrony środowiska naturalnego, ma decydujące znaczenie dla ogółu żywotnych interesów państwa – ze względu na ich znaczenie dla bezpieczeństwa militarnego, żeglugi i infrastruktury morskiej, bądź występujące żywe i nieożywione zasoby.

Z racji swojego znaczenia dla prowadzonych interesów morskich państwa wyróżnia się akweny pełniące rolę szczególną, nazywane akwenami o żywotnym znaczeniu. Rozlokowane są one na całym światowym obszarze morskim. W większości tożsame dla wszystkich państw morskich, znajdują się pod ich specjalną kontrolą. Zapewnienie bezpieczeństwa żeglugi na głównych szlakach morskich wymaga szczególnego wysiłku na stanowiących ich istotne fragmenty węzłach – cieśninach i kanałach, tzw. chokepoints (rysunek 1). Są to akweny o żywotnym znaczeniu dla całego systemu światowego handlu.

 Rysunek 1 . Światowe węzły żeglugowe o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa i handlu morskiego 

Niektóre z nich mogą być stosunkowo łatwo zablokowane przez podmioty państwowe lub pozapaństwowe. Z kolei w wielu innych rejonach o krytycznym znaczeniu dla żeglugi występują stałe lub czasowe zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku prawnego z powodu konfliktów zbrojnych, sporów międzypaństwowych, terroryzmu na morzu, piractwa i innych rodzajów zorganizowanej przestępczości. Wszystkie te obszary znajdują się pod szczególnym nadzorem społeczności międzynarodowej, działającej na podstawie mandatu ONZ, z inicjatywy NATO, UE lub regionalnych koalicji międzynarodowych.

W wymiarze narodowym, najbliższymi akwenami o żywotnym znaczeniu dla Polski są:

• Morze Bałtyckie z Cieśninami Duńskimi (bałtyckimi);
• Morza Północne, Norweskie i Śródziemne z przylegającymi do nich obszarami atlantyckimi;
• Morze Czarne;
• a także wody Arktyki.

Są to akweny, gdzie realizowana jest największa część polskich interesów morskich, zarówno w przestrzeni polityczno-militarnej, gospodarczej, jak i społeczno-kulturowej. W  rejonach tych, szczególnie na akwenach morskich podległych polskiej jurysdykcji, SM RP winny prowadzić systematyczne działania narodowe, sojusznicze i koalicyjne, zwiększające bezpieczeństwo. Powinny one aktywnie uczestniczyć w  inicjatywach NATO, UE lub regionalnych koalicji międzynarodowych, realizowanych na europejskich obszarach morskich szczególnie narażonych na występowanie stałych lub czasowych zagrożeń dla pokoju i porządku prawnego.

Wspólne działania na rzecz ochrony morskiej granicy państw UE i  NATO powinny być prowadzone w sposób ciągły. Dodatkowo, SM RP powinny wspierać polskie instytucje naukowo-badawcze, szczególnie te realizujące projekty na obszarze arktycznym i antarktycznym. Dzięki nim nauka polska ma możliwość promowania się na zewnątrz, co wiąże się ze wzrostem pozycji Polski na arenie międzynarodowej i może przynieść wymierne korzyści gospodarcze (np. dostęp do surowców). MW RP powinna brać udział w przedsięwzięciach państw NATO i UE zabezpieczających wspólne strategiczne interesy bezpieczeństwa morskiego, prowadzonych na wodach pozaeuropejskich (w tym tzw. out-of-area operations1), na tamtejszych akwenach o żywotnym znaczeniu dla Polski.

Rejony potencjalnych działań Sił Morskich RP

W  przypadku państw należących do NATO i  UE, a  zatem również Polski, konieczne jest wyodrębnienie pojęcia: rejony potencjalnych działań. Za rejony potencjalnych działań należy uznać akweny morskie, na których, ze względu na: interesy bezpieczeństwa państwa, zobowiązania sojusznicze lub koalicyjne oraz aspiracje (polityczne, militarne lub gospodarcze) państwa, występuje największe prawdopodobieństwo działań sił morskich. Przystępując do NATO, Polska przyjęła jednoznaczne zobowiązania w stosunku do obszaru północnoatlantyckiego (na północ od zwrotnika Raka) – udzielenia pomocy napadniętej stronie lub stronom Sojuszu, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej w celu przywrócenia i utrzymania na nich bezpieczeństwa (art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego). Akweny istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa państw Sojuszu należy więc uznać za rejony potencjalnych działań SM RP, w tym głównie MW RP.

Środowisko bezpieczeństwa morskiego RP

Globalny zasięg mórz oraz przenikające się interesy morskie poszczególnych państw sprawiają, że żadne z nich nie może ograniczać dbałości o stan bezpieczeństwa na morzu jedynie do własnych obszarów morskich. Państwo nadmorskie musi kształtować sprzyjające warunki umożliwiające prowadzenie działalności zgodnej z interesem narodowym także na akwenach uznanych dla siebie za żywotne, znajdujących się na całym światowym obszarze morskim.

Wymiar bałtycki

W Strategii bezpieczeństwa morskiego NATO morze przedstawiane jest jako jedna z podstawowych przestrzeni realizowania polityki odstraszania i obrony, operacji reagowania kryzysowego oraz budowania partnerstw. Wskazuje się na konieczność doskonalenia potencjału sił morskich Sojuszu w związku z ich wszechstronnym znaczeniem dla bezpieczeństwa morskiego sygnatariuszy. Zwraca się uwagę na zagadnienia strategiczne i operacyjne – także te powiązane z  rozmieszczeniem istotnej części natowskiego systemu odstraszania i  obrony powietrznej w  środowisku morskim.

Stałe zespoły okrętów NATO (Standing NATO Maritime Groups – SNMG) traktowane są jako jedne z zasadniczych narzędzi natychmiastowego reagowania i utrzymania panowania na morzu, które jest warunkiem koniecznym do zwycięstwa w większości konfliktów. Bałtyk jest zwornikiem działalności wielu państw o zróżnicowanym potencjale i różnej aktywności. Polska jest zaangażowana w realizację Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego oraz w działalność Rady Państw Morza Bałtyckiego, gdzie jedną z trzech priorytetowych kategorii jest bezpieczeństwo (m.in. w wymiarze nuklearnym i ochrony radiologicznej).

Nasz potencjał bałtycki może również stanowić atut w relacjach wewnątrz Grupy Wyszehradzkiej. W sferze zagrożeń militarnych i pozamilitarnych w rejonie Bałtyku szczególną uwagę należy zwrócić na tzw. zagrożenia hybrydowe (o zróżnicowanej skali i intensywności), generowane skrycie, które mogą być skierowane przeciwko jednemu, kilku lub większości państw regionu. Obiektem takich działań może być przede wszystkim morska infrastruktura krytyczna, np. porty i miejsca bazowania, kable podmorskie, rurociągi czy platformy wydobywcze. Nie bez znaczenia jest również fakt postępującej militaryzacji Bałtyku, która jest efektem przede wszystkim działań Rosji, co zostało podkreślone w oficjalnym komunikacie przywódców zebranych na szczycie NATO w Warszawie w 2016 r.

Wymiar europejski i euroatlantycki

Głównymi instytucjami stojącymi na straży europejskiego bezpieczeństwa morskiego są NATO i  UE. Charakter współczesnych zagrożeń i  dynamika zmian zachodzących w  środowisku bezpieczeństwa europejskiego powodują, że kładą one obecnie duży nacisk na koordynację wzajemnych działań zapobiegawczych, usprawnienie współpracy operacyjnej w ramach prowadzonych morskich operacji UE i NATO oraz zapowiadają dalszą pogłębioną współpracę.

UE posiada nie tylko interesy morskie, ale poczuwa się także do współodpowiedzialności za bezpieczeństwo całego światowego obszaru morskiego. W Strategii Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa morskiego zagrożenia i  ryzyko traktowane są w  wymiarze globalnym. Dotyczą takich kwestii jak: respektowanie praw żeglugowych i wolności komunikacyjnych, egzekwowanie praw i jurysdykcji państw członkowskich nad ich strefami morskimi, bezpieczeństwo obywateli i interesów gospodarczych na morzu, przestępczość transgraniczna i zorganizowana czy terroryzm.

Jedno z największych obecnych zagrożeń dla systemu bezpieczeństwa, wynikające z kryzysu imigracyjnego, ma niewątpliwie morski charakter. W kontekście wymiaru euroatlantyckiego należy postrzegać koncepcję przebudowy morskich sił NATO i wzmocnienia Stałych Sił Morskich (Standing Naval Forces – SNF) Sojuszu, które, zgodnie z postanowieniami szczytu w Warszawie, powinny zostać wyposażone w dodatkowe zdolności, obejmujące zapewnienie swobody żeglugi, morskie operacje blokadowe i ochronę infrastruktury krytycznej.

Wymiar globalny

W  dziedzinie morskiego środowiska bezpieczeństwa należy wskazać następujące wyzwania, które mogą zmienić się w  zagrożenia, ale i  szanse, jeśli podjęte zostaną aktywne działania państwa dla ich wykorzystania: prognozowane podwojenie skali wymiany handlowej drogą morską w ciągu najbliższych 15–30 lat, zmiany demograficzne (starzenie się społeczeństw państw rozwiniętych, nierównomierny przyrost liczby ludności w poszczególnych krajach) i  związane z  nimi migracje, aktywność tzw. wschodzących potęg, erozja instytucji międzynarodowych, zmiany klimatyczne oraz rywalizacja o dostęp do światowych zasobów (global commons – surowce energetyczne, światowy obszar morski, przestrzeń powietrzna, cyberprzestrzeń). Jako istotny trend należy również odnotować dynamiczny rozwój platform (systemów) bezzałogowych używanych przez siły zbrojne państw oraz inne podmioty. Brak bezpośredniego ryzyka związanego z utratą życia ludzkiego przez stronę je używającą może powodować znaczne obniżenie progu ich zastosowania do osiągania swoich celów.

Źródło: SKBM RP

• Siły Morskie RP [część 3]