Włoska opcja w „Mieczniku” – okręty typu PPA

Program Pattugliatore Polivalente d’Altura (PPA) ma doprowadzić do budowy dla włoskiej floty nawet do 16 dużych jednostek pełnomorskich, mających zależnie od wersji zastępować w służbie przestarzałe włoskie korwety i fregaty.

Portal Stoczniowy stara się przybliżyć możliwości w dziedzinie wyboru nowoczesnych fregat, dostępnych na rynku europejskim. Podstawowym założeniem jest to  że powinny to być jednostki średniej wielkości, zdolne do samodzielnej obrony przeciwko wszelkiego rodzaju zagrożeniom na morzu. Intencją naszych publikacji będzie również ocena, które z dostępnych projektów mogą zapewnić Polsce zdolność strefowej obrony powietrznej, postrzeganą przez coraz szersze grono ekspertów i zwykłych miłośników spraw wojennomorskich jako niezbędna na współczesnym morskim polu walki.

W tym celu Portal Stoczniowy opublikował już obszerny opis fregat typu Alfa 4000 produkcji hiszpańskiej stoczni Navantia. W tym artykule „bohaterem” będą wymienione w tytule jednostki typu Pattugliatore Polivalente d’Altura. Nazwa ta jest dość myląca bowiem oznacza dosłownie „uniwersalny pełnomorski okręt patrolowy”. Aby zrozumieć pochodzenie tej nazwy należy cofnąć się do początków tego programu oraz założeń jakie przyjęto w czasie jego powstawania.

Budowę jednostek PPA uchwalono w roku 2014 a jego celem miało być opracowanie dużych okrętów o budowie modułowej, zdolnych do zastąpienia w linii fregat typu Soldati oraz korwet typu Minerva. Intencją włoskiej floty było nie tylko wprowadzenie do służby nowoczesnych zamienników wspomnianych okrętów, ale przede wszystkim rozszerzenie posiadanych zdolności, poprzez opracowanie jednostek o dużo większych możliwościach taktycznych i operacyjnych. Nowe jednostki miały więc nie tylko zastąpić 4 fregaty i 8 korwet o stosunkowo prostej konstrukcji i niewielkim potencjale bojowym i operacyjnym, ale również pozwolić na rozszerzenie wykonywanych zadań.

Ponadto planowana liczba 16 okrętów  oznaczałaby zwiększenie stanów ilościowych Marina Militare w dziedzinie jednostek eskortowych. Ten ambitny plan jest obecnie realizowany w niepełnym zakresie, gdyż dotychczas przyznano kontrakt na budowę 7 okrętów  (z dostawą w latach 2021-26) oraz opcję na budowę kolejnych trzech. Wydaje się, że zaangażowanie Włoch w inny europejski program EPC, o czym pisaliśmy, może być powodem ograniczenia planowanej serii do wspomnianych 10 okrętów. W sytuacji w której korwety EPC zastąpią mniejsze jednostki, modułowość PPA pozwolić może na ich konfigurację w „cięższych” wersjach.

Zanim jednak doszło do zamówienia okrętów, ich producent koncern stoczniowy Fincantieri, jedna z największych firm morskiego przemysłu zbrojeniowego świata, otrzymał zamówienie na opracowanie projektu w trzech wariantach. Wersje te miały różnić się stawianymi przed nimi zadaniami a co za tym idzie uzbrojeniem i wyposażenie.  Pochodną tych cech miało być oczywiście zróżnicowanie kosztów pozyskania różniących się od siebie wersji. Jednocześnie narzucony od początku wymóg modułowości konstrukcji miał pozwalać na tanie i szybkie rekonfigurowanie posiadanych okrętów w zależności od prognozowanych zagrożeń. Wynikiem realizacji tych założeń było opracowanie przez Fincantieri trzech podstawowych wersji nowych okrętów. Są to obecnie wersje: FULL, LIGHT PLUS, LIGHT, różniące się sensorami, efektorami i wyposażeniem, których konfiguracja ma zapewnić realizację szerokiego spektrum zadań, od typowych dla oceanicznego patrolowca, poprzez wsparcie operacji humanitarnych i innych działań niemilitarnych (takich jak pełnienie roli mobilnego szpitala, elektrowni do zasilania dotkniętych klęską żywiołową rejonów czy stacji odsalania wody morskiej na ich potrzeby), aż do pełnienia roli pierwszoliniowej fregaty wielozadaniowej.

W ramach obecnych trendów w konstrukcji PPA zastosowano wiele rozwiązań mających na celu redukcję wytwarzanych przez nie zanieczyszczeń, ograniczenia zużywanego paliwa w tym dostosowanie do biopaliw. Szczególny nacisk położona na zapewnienie dużej dzielności morskiej, dużej autonomiczności i wysokiej prędkości. Dzięki nim okręty te mają być zdolne do szybkiego przemieszczania się w rejony wykrytych zagrożeń i długotrwałego przebywania w nich. Aby spełnić te wymagania musiano zaakceptować stosunkowo dużą wielkość nowych wynoszącą około 5000 ton.

Opracowane wersje mają być optymalizowane do patrolowania (Light, uzbrojenie artyleryjskie), do prowadzenia walki z jednostkami nawodnymi i obrony powietrznej (Light Plus uzbrojona w systemy rakietowe, w tym strefowe systemy przeciwlotnicze z możliwością zwalczania pocisków balistycznych) lub do wypełniania całego spektrum zadań (Full – posiadająca wszystkie wspomniane zdolności oraz zdolna dodatkowo do zwalczania okrętów podwodnych). Jednocześnie wersje  Light i Light Plus, są dostosowane do ”upgrade’u” do bardziej zaawansowanych wariantów (tzw. „Fitted For But Not With” – FFBNW).

Budowa nowych okrętów rozpoczęła się w 2017 roku w stoczniach Muggiano i Riva Trigoso. Do procesu realizacji kontraktu wykorzystano OCCAR (Organisation for Joint Armament Cooperation), wyspecjalizowaną międzyrządową agencję powołaną przez państwa europejskie (Francja, Włochy, Wielka Brytania, Niemcy, Belgia  i Hiszpania) do realizacji zamówień militarnych. Agencja ta znana jest m.in. z nadzoru nad budową fregat FREMM, samolotów A400 czy systemu przeciwlotniczego PAAMS. Wybór międzynarodowej agencji, mimo braku zamówień eksportowych, pozwolił Włochom na zaoszczędzenie środków finansowych i wykorzystanie doświadczonej w zarządzaniu dużymi projektami struktury. Kontrakt podpisany pomiędzy OCCAR a Fincantieri, wraz z późniejszymi modyfikacjami, opiewał na 3,9 mld EUR za dostawę pierwszych 7 okrętów. Wśród tej pierwszej siódemki 2 okręty będą wykonane w wersji Light, 3 w wersji Light Plus i 2 w wersji Full. Kolejne trzy opcjonalne okręty mają należeć po jednym do każdego z wariantów.

W tym miejscu po raz pierwszy w tekście użyjemy nazwy fregata. Jeśli bowiem określanie PPA Light tym mianem byłoby nieuprawnione ze względu na jej ograniczone uzbrojenie, to PPA Light Plus może być nazwane fregatą patrolową a PPA Full fregatą wielozadaniową. Potwierdzeniem tej opinii może być analiza danych zamieszczonych w poniższej tabeli:

Zgodnie z włoską praktyką PPA wszystkich wersji otrzymają silne uzbrojenie artyleryjskie. Zastosowane systemy kalibrów 127 mm, 76 mm i 20 mm nalezą do najnowocześniejszych w swych kategoriach na świecie. Dzięki zastosowaniu  kalibru 127 mm okręty te będą zdolne do wsparcia sił na lądzie skutecznym ogniem artyleryjskim. Co więcej użycie amunicji Vulcano, pozwoli im oddziaływać precyzyjnym ogniem na odległość ponad 100 km. Armata 127 mm będzie też wykorzystywana do zwalczania celów morskich oraz jako system przeciwlotniczy, skuteczny dzięki nowoczesnej programowanej amunicji. Podobne własności posiada drugi z systemów artyleryjskich. Armata 76 mm będzie wspomagać obronę przeciwlotniczą, przeciwrakietową oraz zwalczać zagrożenia asymetryczne (np. tzw. Fast Inshore Attack Crafts), wykorzystując rodzinę nowoczesnej amunicji DART o zwiększonym zasięgu i precyzji trafienia. O skuteczności i wielozadaniowości systemów artyleryjskich PPA świadczyć może fakt, że będą one jedynym uzbrojeniem wersji Light.

Wyrazem oceny współczesnych zagrożeń na morzu dokonanym przez włoską flotę jest fakt że główną różnicą uzbrojenia pomiędzy PPA Light a Light Plus jest wyposażenie tej drugiej w system przeciwlotniczy składający się z wyrzutni Sylver A50/70 dostosowanej do przenoszenia 32 pocisków przeciwlotniczych CAMM-ER lub 16 manewrujących NCM. Jest to z jednej strony uznanie zagrożeń z powietrza za bardziej prawdopodobne niż ze strony jednostek nawodnych, z drugiej kolejny dowód na zaufanie pokładane w skuteczności systemów artyleryjskich. Pociski CAMM-ER dzięki nowoczesnej konstrukcji oraz zasięgowi do 45 km są obecnie uznawane za jeden z najlepszych systemów przeciwlotniczych krótkiego a nawet średniego zasięgu. Dzięki swym parametrom są realną alternatywą dla amerykańskich RIM-162 ESSM  a we flotach włoskiej i brytyjskiej zastępują znacznie większe i droższe Aster 15.

Ich dodatkową zaletą jest możliwość zwalczania, w ograniczonym zakresie, niewielkich celów nawodnych, przez co są dodatkowym efektorem z zakresu zwalczania zagrożeń asymetrycznych. Zastosowanie na PPA Light Plus wyrzutni Sylver A70 byłoby wyborem pozwalającym na użycie pocisków manewrujących NCM (o zasięgu 1000 km, znanych wcześniej jako MCdN i szeroko znanych w Polsce z racji ich możliwego zastosowania na OOP typu Scorpene). Ich posiadanie pozwoliłoby tej wersji okrętów na uczestnictwo w operacjach pełnoskalowych i wsparcie wysiłku floty i sił powietrznych w wymiarze operacyjnym. Jednak należy pamiętać, że dotychczas pociski te były oferowane tylko i wyłącznie w pakiecie z francuskim nosicielem. w związku z tym ich dostępność dla PPA jest teoretycznie możliwa z racji zastosowanych wyrzutni. Być może problem ten rozwiązałaby zapowiadana od lat fuzja przemysłu stoczniowego Francji i Włoch…

Najpełniejszy zestaw uzbrojenia zastosowany na PPA Full, powstał poprzez zastosowanie w opisanych powyżej wyrzutniach Sylver A50/70 pocisków Aster 15, Aster 30, Aster 30B1NT i NCM. Rodzina pocisków Aster została opracowana na potrzeby europejskich okrętów obrony powietrznej i przeciwbalistycznej. O ile Aster 15 jest typowym pociskiem obrony powietrznej krótkiego zasięgu to Aster 30 pozwala na stworzenie strefowej obrony powietrznej dzięki zasięgowi do 120 km. Aster 30B1NT to z kolei wariant opracowany do zwalczania pocisków balistycznych posiadających zasięg do 1500 km. We flocie włoskiej PPA Full będą zdolne do samodzielnego zwalczania wszelkich wymienionych zagrożeń lub we współdziałaniu z niszczycielami typu Andrea Doria i fregatami FREMM. Przewiduje się też możliwość dostosowania w przyszłości do tych zadań fregat PPA Light Plus.

Drugim dodatkowym elementem uzbrojenia PPA Full, są 4 dwupojemnikowe wyrzutnie pocisków Teseo Otomat Mk2/E. Pociski te są w stanie zwalczać cele morskie i lądowe w odległości do 360 km. Pozostałe wersje PPA są dostosowane do montażu tych wyrzutni zgodnie z regułą FFBNW. Trzecim elementem uzbrojenia PPA Full jest system zwalczania okrętów podwodnych składający się z 3 dwóch trzyrurowych wyrzutni torped kalibru 324 mm i sonaru holowanego. Do montażu tych elementów również dostosowano inne wersje PPA. Ponadto flota włoska rozważa możliwość zastosowania 2 wyrzutni torped kalibru 533 mm, oferujących dużo większą skuteczność w zwalczaniu celów podwodnych (najprawdopodobniej typu WASS BlackShark).

Istotnym elementem uzbrojenia wszystkich wersji PPA są pokładowe śmigłowce morskie. Maszyny typu NH-90 lub AW101 mogą wyć wykorzystane do wszelkich zadań stawianych obecnie wiropłatom morskim tj. do zwalczania jednostek nawodnych, podwodnych, celów asymetrycznych, wsparcia sił specjalnych, prowadzenia rozpoznania, dozoru radiolokacyjnego i wczesnego ostrzegania (AW101), poszukiwania i ratownictwa.

Włoska koncepcja budowy jednego typu okrętu, wykonanego w sposób umożliwiający „skalowanie możliwości” poprzez doposażanie przygotowanych do tego jednostek w modułu wyposażenia i uzbrojenia jest właściwie sposobem na zakamuflowaną budowę serii nowoczesnych fregat. Tylko to uzasadnia bowiem ponoszenie kosztów dostosowania „lżejszych wersji” do łatwej modernizacji. Potwierdzeniem tej tezy jest prawdopodobna rezygnacja z 6 PPA na korzyść tańszych EPC. Ciekawą informacją jest szacowany koszt budowy poszczególnych wersji PPA.

Jeśli przyjmiemy koszt PPA Full za punkt odniesienia to cena za PPA Light Plus wynosi 90% a PPA Light 80% wartości najsilniej uzbrojonej wersji. Jak widać różnice nie są duże i w tych wartościach floty zainteresowane OPV mogą wybrać zakupić znacznie tańsze, typowe patrolowce pełnomorskie z podobnymi możliwościami. Różnica w cenie takich okrętów jest bowiem bardzo duża.  Przykładowo cena OPV typu Holland o wyporności 3750 ton wynosi około 120 mln EUR, a cena niewiele większej PPA Light około 500 mln EUR. Ta sytuacja wynika m.in. z zastosowania pełnowymiarowego napędu na PPA i kosztów dostosowania konstrukcji do montażu uzbrojenia.

Z dostępnych danych wynika, że charakterystyka wersji PPA Full jest zbliżona do oczekiwanej od okrętów dysponujących zdolnościami w każdym wymiarze walki na morzu. Dzięki posiadanemu zestawowi sensorów i efektorów okręt ten może być wartościowym składnikiem większych flot lub główną siłą flot mniejszych działających w rejonach o mniejszym nasyceniu środkami napadu powietrznego czy działaniami OOP. Jednak projekt ten, oprócz zalet wynikających z modułowości i rozmiarów, ma również szereg cech które można uznać za dostosowane do specyficznych wymagań włoskiej floty. Pierwszą z nich jest znaczna złożoność napędu, mającego pełnić m.in. również rolę elektrowni, oraz dostosowanego do działań ZOP z użyciem sonaru holowanego.

Wydaje się że w przypadku wyboru PPA przez inne floty, preferowałyby one prostsze (i tańsze) rozwiązania napędu niż zastosowany, szczególnie w przypadku zakupu wersji Light i Light Plus. Drugą niedogodnością jest brak wymienności ról pomiędzy wyrzutniami Sylver A50 a Sylver A70. Pierwsze z nich są dostosowane do pocisków przeciwlotniczych a drugie tylko do NCM. To sprawia że PPA, nawet w wersji Full nie będą zdolne do obrony przed masowym atakiem rakietowym (saturacyjnym) w przypadku wyposażenia w obie wyrzutnie jednocześnie. Co więcej nawet zastosowanie samych A50 i 16 pocisków Aster 30/30B1NT nie zapewniłoby im takiej zdolności gdyż jest to zbyt mała liczba efekorów.

W kontekście programu „Miecznik” należy ocenić, że wersje Light i Light Plus nie byłyby w stanie spełnić znanych dotychczas wymagań. Byłyby też zbyt drogie jeśli nie zakładano by od początku ich doposażenia do standardu Full. Z kolei ten wariant mimo że najsilniej uzbrojony posiada słabe strony w postaci braku sonaru kadłubowego (łatwiejszego w użyciu na płytkowodnym Bałtyku) oraz niewielkiej ilości pocisków przeciwlotniczych. Oczywiście bardzo silną stroną tych jednostek jest nowoczesna i wielozadaniowa artyleria oraz możliwości w zakresie organicznego lotnictwa, w tym dostosowanie do zakupionych przez Polskę AW101. Projekt można uznać jako przemyślany i dalekowzroczny sposób na pozyskanie okrętów, które docelowo „przeobrażą się” z pierwotnych OPV w stosunkowo silne fregaty uzupełniające pierwszoliniowe okręty tej klasy z tym, że we flocie… włoskiej.

Obecnie po odsprzedaży 2 PPA Light + do Indonezji pozostałe 5 PPA dla włoskiej floty które są klasyfikowane jako MCS czyli Multipurpose Combat Ship.

Podpis: Tomasz Witkiewicz

• Hiszpania dołączyła do programu European Patrol Corvette (EPC)
• Siódma fregata patrolowa PPA Domenico Millelire zwodowana
• Miecznik – jaki będzie naprawdę?