Siły Morskie w kontekście polityczno-militarnym [część 6]

Użycie flot wojennych w XXI w.

Prognozując użycie flot wojennych w pierwszej połowie obecnego wieku w realizacji ich podstawowych funkcji, przewidziano dla nich misje, które przedstawia rysunek nr.3. Wśród nich uwagę należy zwrócić na wykorzystanie flot wojennych w działaniach poniżej progu wojny, w tym w ramach dyplomacji morskiej. Współczesne konflikty mają bardzo złożony charakter.

Ich rozwiązanie wymaga umiejętności działania na wielu płaszczyznach (przestrzeniach), które są wzajemnie zależne. Należy wyróżnić przynajmniej sześć przestrzeni użycia siły (engagement space): polityczna, militarna, gospodarcza, społeczna, nfrastruktury krytycznej oraz informacyjna. Zmiany, jakie zaszły w prowadzeniu współczesnych konfliktów zbrojnych (asymetria czy wojny hybrydowe), doprowadziły także do zmian prowadzenia działań na obszarach morskich: działania wojenne na morzu w formule flota przeciw flocie są mniej prawdopodobne i można je odnieść głównie do starcia potęg morskich lub koalicji państw morskich o globalnym zasięgu. Współcześnie, obniżanie napięć, przejmowanie kontroli nad kryzysem lub rozwiązywanie konfliktów ułatwia dyplomacja morska.

Współczesny dorobek myśli morskiej pozwala zidentyfikować następujące uniwersalne zadania dla każdej marynarki wojennej:

• zapobieganie konfliktom;
• zapewnienie porządku prawnego i bezpieczeństwa na morzu;
• budowanie i utrzymywanie zdolności bojowych, również jako element polityki odstraszania i projekcji siły;
• promowanie partnerstwa i współpracy;
• ochronę i obronę interesów gospodarczych państwa;
• budowanie i podtrzymywanie sojuszy;
• zapewnienie pomocy humanitarnej.

W odniesieniu do funkcji militarnej dzisiejsze znaczenie dużych flot wojennych polega już nie tyle na zdolności do panowania nad morzami, ale do skierowania (projekcji) siły z morza na ląd niemal w każdym miejscu na świecie. To na lądzie ważą się zasadniczo losy wojen i w związku z tym floty odgrywają największą rolę na tych akwenach, gdzie mogą dokonać projekcji z morza na ląd. Zdolność państwa do skupienia większej części zasobów floty i zwiększenie zakresu jej oddziaływania na ląd może prowadzić do wniosku, że oddziaływanie sił morskich na politykę międzynarodową nie ulegnie w przewidywalnej przyszłości zmniejszeniu, lecz będzie wzrastać.

Rysunek 3 . Prognozowany zakres użycia flot wojennych w pierwszej połowie XXI w. 

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Jacob Børresen, The Seapower of the Coastal State, [w:] Geoffrey Till, Seapower. Theory and Practice, Frank Cass 1994, s. 180.

Użycie okrętów jako „mobilnych” baz (seabasing), które realizują swoje działania z obszaru wód międzynarodowych, a przy tym mogą operować przez bardzo długi czas dzięki stałemu zaopatrzeniu z morza, eliminuje takie niedogodności jak utrzymywanie i ochrona wysuniętych baz morskich czy konieczność uzyskania zgody na przelot przez przestrzeń powietrzną państwa trzeciego. Wymienione cechy floty wojennej mogą zmieniać się w przestrzeni i czasie, ze względu na zmianę charakteru zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa. Zagrażać jej może m.in. stały rozwój systemów rażenia dalekiego zasięgu i innych systemów przeciwdostępowych (A2/ AD), których zadaniem jest utrzymanie floty wojennej przeciwnika na tyle daleko od brzegów (również własnych), by nie mogła ona skutecznie realizować swoich zadań, w tym utrudniać wsparcia drogą morską. Można również spodziewać się użycia środków i sposobów działania typowych dla wojny asymetrycznej czy hybrydowej. Współczesne siły morskie wciąż jednak oferują szczególne połączenie siły rażenia (platform pływających, latających i lądowych), szybkości i elastyczności, wielce przydatnych w środowisku bezpieczeństwa, w którym trudno jest przewidywać zagrożenia i z odpowiednim wyprzedzeniem przygotowywać adekwatne działania zaradcze.

Współczesne floty wojenne mają wyjątkową zdolność do spełniania funkcji globalnego czynnika stabilizującego (zapobieganie wojnie) – wysoce pożądanego w świecie obfitującym w lokalne wojny, konflikty i kryzysy. Tak więc działalność okrętów poszczególnych państw w zespołach o międzynarodowym składzie (w ramach organizacji międzynarodowej, sojuszu, koalicji ad hoc) stała się obecnie standardem.

Doświadczenia użycia flot wojennych na przełomie XX i XXI w. wskazują, że w większości przypadków są one używane do działań poniżej progu wojny, w operacjach reagowania kryzysowego i zadaniach związanych z dyplomacją morską (rysunek 4). Na takie użycie flot wojennych wpływają ich naturalne zdolności, do których można zaliczyć: wysuniętą obecność, elastyczność oraz utrzymanie wysokiej zdolności bojowej przez długi czas. Obecność okrętów nie narusza obowiązującego prawa międzynarodowego, jeśli znajdują się poza morzem terytorialnym państwa nadbrzeżnego.

Rys. 4 . Przewidywane użycie flot wojennych w pierwszej połowie XXI w. 

Źródło: opracowanie własne.

Spektrum realizowanych współcześnie operacji morskich może więc przyjąć postać wyszczególnioną na rysunku 4, przy czym nie wszystkie zaznaczone operacje będą w  stanie zrealizować siły morskie jednego państwa. Stąd ważne jest, aby w procesie planowania ich rozwoju i użycia skoncentrować działania i przygotowania na tych elementach, które są najbardziej istotne. Planowanie to powinno być zgodne z trzema zasadami: celowości (użycie sił zgodne z interesem państwa, również w kontekście sojuszniczym), swobody działania (zapewnienia SM RP możliwie największego wpływu na przebieg operacji, np. narodowe zasady użycia siły [Rules of Engagement, ROE], udział w strukturach dowodzenia) oraz ekonomii sił (optymalnego wykorzystania środków w stosunku do zamierzonych celów). Decyzja w sprawie zaangażowania SM RP w operacje międzynarodowe jest wypadkową analizy kryteriów: politycznego, prawnego, militarnego oraz finansowego i stanowi każdorazowo element świadomie wybranego przez organy władzy państwowej celu strategicznego RP. Uzgodnienia dotyczące szeroko rozumianych korzyści dla Polski wynikających z uczestnictwa w takiej operacji powinny być dokonane przed zakomunikowaniem decyzji o jej rozpoczęciu.

Współczesne i przyszłe operacje sił morskich, w tym misje pokojowe i stabilizacyjne, nie ograniczają się jedynie do zadań wojskowych (rysunek 5). Misje te mają charakter wieloaspektowy, obejmujący także działania polityczne i dyplomatyczne, gospodarcze oraz społeczne. Warunkiem ich powodzenia jest ścisła koordynacja działań, zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i narodowym, w tym skuteczna współpraca cywilno-wojskowa. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że wymiar morski współczesnych operacji jest jedynie czynnikiem przyczyniającym się do sukcesu (enabling factor), a  nie wprost decydującym o  zwycięstwie w kluczowym środowisku strategicznym, czyli na lądzie.

Ważnym problemem w odniesieniu do całości sił morskich jest wewnętrzny podział ich kompetencji. Praktyka w tym zakresie jest zróżnicowana (istnieją państwa nadbrzeżne czy wyspiarskie, które nie posiadają marynarki wojennej, a jedynie jednostki straży granicznej). Z tego względu, dokonując próby takiego podziału należy przyjąć, że straż graniczna (lub jej odpowiedniki) oraz instytucje cywilne (tj. administracja morska, służby ochrony, inspekcje nadzoru i inne podmioty posiadające kompetencje w obszarze bezpieczeństwa morskiego) odpowiadają za przestrzeganie i wymuszanie prawa na własnych obszarach morskich, natomiast marynarka wojenna odpowiada za bezpieczeństwo państwa (w tym obronę i ochronę jego działalności na morzu).

Rys. 5 . Spektrum współczesnych operacji morskich     

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Australian Maritine Doctrine: RAN Doctrine 1-2010.

Na początku XXI w. mniejsze marynarki wojenne stanęły w obliczu szczególnych wyzwań dotyczących kierunków ich rozwoju, zarządzania zasobami finansowymi oraz organizacji i operacyjnego użycia, które odnoszą się w całości do utrzymania ich wiarygodnej zdolności do działania. MW RP podejmuje te wyzwania w sposób niepełny. Istnieje zatem uzasadnione ryzyko, że bez doktrynalnych i systemowych zmian może ona, już w nieodległej perspektywie, nie być w stanie efektywnie współdziałać z siłami morskimi innych państw. Prowadzić to może do sytuacji, że utraci ona wymagane zdolności na rzecz utrzymania bezpieczeństwa narodowego i stabilizacji regionalnej. Różnice konceptualne pomiędzy wielkimi i małymi marynarkami są dzisiaj bardziej sprawą jakości niż wielkości. Bazując na dotychczasowej praktyce należy skonstatować, że skuteczność marynarki nie zależy bezpośrednio od jej wielkości. Przy ograniczonych zasobach finansowych możliwe jest zbudowanie takiej marynarki wojennej (z  wykorzystaniem wiarygodnego układu sojuszniczego), która uniemożliwi potencjalnemu agresorowi próby naruszenia interesów bezpieczeństwa państwa. Dla przeciwdziałania zagrożeniom przewiduje się zróżnicowaną rolę sił morskich oraz różnorodne ich misje (zadania), które przedstawia rysunek 6. MW RP powinna więc posiadać zdolności do ich wykonywania w zakresie typowym dla sił morskich średniej wielkości.

Działania na morzu obejmują takie przedsięwzięcia jak:

• dowodzenie, kierowanie, łączność, systemy informatyczne, wywiad, obserwacja i rozpoznanie wojskowe (C4ISR);
• zwalczanie jednostek nawodnych oraz podwodnych; l obrona powietrzna na morzu i z kierunku morskiego;
• morskie wsparcie ogniowe (w tym projekcja siły na ląd);
• działania asymetryczne;
• morskie operacje blokadowe;
• działania minowe i przeciwminowe;
• działania desantowe i przeciwdesantowe;
• współpraca wojskowa.

Rys. 6 . Siły morskie oraz ich przewidywana rola w XXI w.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Christian Le Mière, Maritime Diplomacy in the 21st Century: Drivers and Challenges, Routledge 2014, s. 122.

Źródło: Strategiczna Koncepcja Bezpieczeństwa Morskiego RP